امروزه از گردشگری به عنوان صنعت یاد می شود. صنعتی پاک و بدون دود! هیچ شکی نیست که گردشگری نقش مهمی را در احیا و متنوع سازی اقتصادی جوامع ایفا می کند، اما در عین حال می تواند باعث ایجاد تغییراتی در محیط اجتماعی، اقتصادی و فضای زیستی نواحی شود.
اثرات زیست محیطی
گردشگری و محیط زیست به طور متقابل به یکدیگر وابسته اند. از یک طرف محیط زیست فیزیکی، بسیاری از جاذبه ها و منابع طبیعی توریستی را فراهم می سازد و از طرف دیگر توسعه گردشگری می تواند آثار مثبت و منفی بر محیط زیست داشته باشد. منظور از محیط زیست، زمین، هوا، آب، گیاهان، حیات وحش و ساخته های دست ساز بشر است. محیط زیست مناطق و نواحی مختلف، از زمان های گذشته همواره مورد استفاده شهرنشینان و دیگر گردشگران جهت تفریح و برآورد ساختن سایر انگیزه های آنان می شود.
گسترش و توسعه گردشگری در نواحی محیط های طبیعی، خواه ناخواه اثرات پیامدهایی بر محیط زیست به جای خواهد گذاشت و می تواند مشکلات و مسائل زیادی را برای مردم آن نواحی یعنی تخریب جنگل ها و پوشش گیاهی، تراکم و ازدیاد زباله ها، ایجاد سروصدا یا از بین بردن مزارع و باغات به بار آورد یا بالعکس می تواند تأثیرات مثبتی همچون حفاظت از محیط زیست، حفاظت از اماکن باستانی و تاریخی و احیاء مجدد آنها و محوطه سازی و ایجاد امکانات و خدمات زیربنایی و روبنایی و … داشته باشد. از این رو توسعه و مدیریت گردشگری به گونه ای که با محیط سازگار باشد و به افت کیفیت آن نیانجامد، عامل اساسی در دستیابی به توسعه‌ی پایدار به حساب می آید.
اثرات اقتصادی گردشگری
صنعت گردشگری دارای آثار اقتصادی و اجتماعی قابل ملاحظه ای است. ایجاد اشتغال و دستیابی به درآمد ارزی پایدار و مناسب و همچنین شناخت متقابل فرهنگی در راستای صلح و وفاق بین المللی از آثار اجتماعی و اقتصادی این صنعت است.
ایجاد اشتغال، کسب درآمد ارزی برای کشور میزبان و بهبود تراز پرداخت ها، افزایش درآمد های مالیاتی از محل فعالیت های اقتصادی مرتبط با گردشگری، ایجاد تعادل منطقه ای، تعدیل ثروت، دگرگون ساختن فعالیت های اقتصادی و سوق دادن درآمد از مناطق شهری به روستاها و بالاخره جلوگیری از برون کوچی روستاییان از اثرات اقتصادی گردشگری محسوب می شود. از طرفی در تنوع و غنا بخشیدن به اقتصاد محلی حائز اهمیت بسیار است، برای تولیدات محلی اعم از صنایع دستی و یا محصولات کشاورزی جهت ارتزاق گردشگران بازارهای جدیدی ایجاد می کند، علاوه برآن، در بهبود کیفیت فرآوردهای کشاورزی و صنایع دستی نیز مؤثر است.
اثرات فرهنگی-اجتماعی گردشگری
منظور از اثرات اجتماعی گردشگری، تغییراتی است که در زندگی مردم جامعه میزبان گردشگر رخ می دهد و این تغییرات بیشتر به سبب تماس مستقیم اهالی و ساکنان آن دیار و گردشگران صورت می گیرد و مقصود از اثرات فرهنگی تغییراتی است که در هنر، عادات، رسوم و معماری مردم ساکن جامعه میزبان رخ می دهد. این تغییرات بلندمدت تر است و در نتیجه رشد و توسعه صنعت گردشگری رخ خواهد داد. از آنجا که نتیجه یا رهآورد صنعت گردشگری موجب تغییراتی در زندگی روزانه و فرهنگ جامعه میزبان می‌شود، اصطلاح «اثرات اجتماعی-فرهنگی» را به معنای تغییراتی به کار می برند که در تجربه های روزانه ارزش ها، شیوه زندگی و محصولات هنری و فکری جامعه‌ی میزبان رخ می دهد.
توسعه و گسترش گردشگری در یک منطقه، موجب تغییرات اجتماعی و فرهنگی آن منطقه شه و باید جهت جلوگیری از آثار منفی و نیز تقویت آثار مثبت آن در جامعه میزبان مورد بررسی و ملاحظه قرار گیرند.
بدین منظور جان لی (1996) سه راه کلی و مکمل را برای بررسی تأثیر گردشگری بر شرایط اجتماعی فرهنگی کشورهای جهان سوم را ارائه می دهد که می توان آن را برای بررسی این تأثیرات در سطوح مختلف مورد استفاده قرار داد:
شیوه اول، برخورد گردشگر و میزبان به صورت پدیده ای قابل شناسایی با شماری از پیامدهای مثبت و منفی به تصویر می کشد.
شیوه دوم، که عبارت است از دیدگاه کار کردن عناصر مختلف جامعه جهانی سومی که ممکن است تغییری را به عنوان پیامد مستقیم گردشگری (مانند رفتار اخلاقی، زبان و بهداشت) تجربه شد.
شیوه سومین، جنبه های تغییر فرهنگی را در نظر می گیرد که ناشی از نفوذ گردشگر در بازنگری مهارت ها و رسوم سنتی مانند صنایع دستی و … است.
تأثیرات اجتماعی، فرهنگی گردشگری بسیار گسترده است. در زیر به طور خلاصه بعضی از این جنبه ها ذکر شده است:
– توسعه گردشگری، جرم و جنایت و سایر انحرافات اجتماعی را افزایش می دهد.
– ایجاد امکانات و جاذبه های جدید مثل امکانات فرهنگی، ورزشی.
– گردشگری به امر خانه سازی تأکید می کند و سبک معماری و سنتی را از بین می برد.
– گردشگری باعث توسعه رابطه فرهنگی و تحکیم وحدت محلی می شود.
– سطح زندگی مردم ارتقاء می یابد و به بهبود خدمات و امکانات اجتماعی (از نظر مالی) کمک می کند.
اثرات سیاسی توسعه گردشگری
توسعه گردشگری به تقویت شناخت و روابط بین المللی و توسعه مهارت های برنامه ریزان در جوامع میزبان منجر می شود. گردشگری در عین حال می تواند منجر به تحریف ماهیت صحیح وقایع به منظور منعکس کردن ارزش های نظام سیاسی، ناتوانی در کسب اهداف، استشهار اقتصادی مردم محلی به منظور راضی نگه داشتن رجال سیاسی شود.
کارکردهای مثبت
– تلاش برای ایجاد ثبات سیاسی در کشور
– اعتلای سطح امنیت در جامعه
– کاهش کشمکش های سیاسی به علت کاهش نرخ بیکاری در کشور
– تلاش برای تقلیل آشوب ها و تشنجات سیاسی در کشور
– برقراری تماس بین قومیت ها و ملیت های گوناگون و ارتقای درک متقابل بین آنها
– افزایش احترام متقابل بین جوامع مختلف
پیامدهای منفی
– سوء استفاده از حربه گردشگری برای رسیدن به هدف های سیاسی
– امکان بروز ناامنی برای توریست ها مانند گروگان گیری و باج خواهی و تروریسم
– تهدید امنیت جانی توریست ها
– امکان بروز جدال های سیاسی بین گروه های معارض با حکومت
منابع
– امیریان، سعید، 1379، «اثر اقتصادی گردشگری در جمهوری اسلامی ایران»، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس.
– بول، آدریان، 1379، «اقتصاد سفر و جهانگردی»، مترجم علی اعظم محمد بیگی، تهران، موسسه آینده پویان.
موضوعات مرتبط: آموزش
برچسب: گردشگری , توسعه گردشگری